Զննում

Յուրաքանչյուր արտակարգ իրավիճակում տուժածին արդյունավետ օգնություն ցուցաբերելու համար անհրաժեշտ է պարզել, թե նա ինչ վնասվածքներ ունի եւ ինչ վիճակում է, այսինքն՝ անհրաժեշտ է կատարել տուժածի զննում: Այս համարում մենք կքննարկենք անգիտակից տուժածի զննումը եւ նրան օգնության ցուցաբերման քայլերը:
Տուժածին զննելիս առաջին հերթին պետք է ստուգել կենսական կարեւոր համակարգերի գործունեությունը: Այս զննումն անվանում ենք առաջնային, որի ժամանակ պարզվում են կյանքին անմիջական վտանգ սպառնացող իրավիճակները:

Մարդու մարմնի կենսագործունեության համար անհրաժեշտ է թթվածին: Թթվածնի անհրաժեշտ քանակի ապահովումն իրականացվում է նյարդային, շնչառական եւ սրտանոթային համակարգերի համատեղ գործունեության շնորհիվ: Եթե այս համակարգերի գործունեությունը լրջորեն խանգարվի, թթվածնի մատակարարումը կտրուկ կնվազի, իսկ դա կարճ ժամանակում կարող է հանգեցնել մահվան: Ելնելով սրանից՝ այս համակարգերն անվանում են կենսական կարեւոր:
Տուժածին զննելիս առաջին հերթին պետք է ստուգել կենսական կարեւոր համակարգերի գործունեությունը, այսինքն՝ գիտակցությունը, շնչուղիների անցանելիությունը եւ շնչառությունը, անոթազարկը եւ ուժեղ արյունահոսության առկայությունը:
Նախ անհրաժեշտ է հնարավորին չափ շուտ հայտնաբերել եւ դադարեցնել ուժեղ արյունահոսությունը: Ուժեղ արյունահոսության առկայությունը պարզելու համար ուշադիր զննեք տուժածին ոտքից գլուխ: Սովորաբար այն ակնհայտորեն երեւում է շիթով բխող արյան, գոյացած արյան լճակի տեսքով:
Այնուհետեւ ստուգեք տուժածի գիտակցությունը: Այդ նպատակով զգուշորեն բռնեք տուժածի ձեռքը, ցնցեք նրա ուսը: Խոսեք նրա հետ, տվեք պարզ հարցեր եւ հրահանգներ. «Դու ինձ լսո՞ւմ ես, եթե լսում ես, աչքերդ բացիր, ձեռքս սեղմիր, որեւէ նշան տուր»:
Եթե տուժածը ոչ մի կերպ չի արձագանքում, նշանակում է` նա գիտակցություն չունի:
Անգիտակից վիճակում տուժածի մկանները, այդ թվում նաեւ լեզուն, թուլանում են: Եթե տուժածը պառկած է մեջքի վրա, նրա լեզուն հետ է գնում դեպի ըմպան՝ փակելով շնչուղիները: Ժողովրդի մեջ ընդունված է այն կարծիքը, որ գիտակցությունը կորցրած տուժածի լեզուն կուլ է գնում: Եվ մարդիկ փորձում են տարբեր կերպ բացել տուժածի բերանը, լեզուն բռնել՝ վնասելով տուժածին: Մի՛ արեք նման բան: Կարելի ավելի հեշտ ու անվնաս օգնություն ցույց տալ:
Շնչուղիների բացում կատարելու համար ձեր մի ձեռքը դրեք տուժածի ճակատին, իսկ մյուս ձեռքով բռնելով կզակից՝ գլուխը զգուշությամբ հետ տարեք, կզակը բարձրացրեք: Այս գործողության շնորհիվ լեզուն ազատում է շնչուղիների մուտքը: Բութ մատը տեղադրեք ստորին շրթունքից ներքեւ եւ զգուշորեն բացեք տուժածի բերանը: Անհրաժեշտության դեպքում անձեռոցիկով կամ թաշկինակով մաքրեք տուժածի բերանում կուտակված լորձը, հեղուկները եւ այլն:
Անչափահասների դեպքում գլուխը պետք է ավելի քիչ հետ տանել, իսկ ծծկերների մոտ բարձրացնել միայն կզակը:
Շնչուղիները բացելուց հետո, առանց գլխի դիրքը փոխելու ստուգեք տուժածի շնչառությունը: Մոտեցրեք ձեր ականջը տուժածի բերանին, հայացքն ուղղեք նրա կրծքավանդակին եւ որովայնին: Փորձեք տեսնել, լսել եւ այտով զգալ շնչառությունը 5-10 վայրկյանի ընթացքում:
Տուժածի զննման մյուս քայլն անոթազարկի ստուգումն է: Անգիտակից տուժածի անոթազարկը նպատակահարմար է շոշափել քնային զարկերակի վրա: Անոթազարկը ստուգելու համար 2 կամ 3 մատները (բացի բութ մատից) պարանոցի ամենաբարձր կետից սահեցրեք կողք՝ պարանոցի կողմնային մասում գտնվող ակոսի մեջ:
Եթե մի կողմից անհնար է շոշափել անոթազարկը, փորձեք դա անել մյուս կողմից: Հիշե’ք, չի կարելի սեղմել 2 քնային զարկերակները միաժամանակ:
Ծծկեր երեխաների անոթազարկը ստուգում են գաղտունի վրա կամ բազկի միջին մասում, ներսի կողմից:

Ահազանգում

Опубликовано 28 марта, 2018

Առաջին օգնություն ցուցաբերելու ժամանակ պետք է կարողանաք գնահատել իրավիճակը, ճիշտ կողմնորոշվել եւ անհրաժեշտության դեպքում անմիջապես ահազանգել:

Շտապ օգնության աշխատանքն ավելի արդյունավետ կլինի, եթե ահազանգման ժամանակ անհրաժեշտ եւ ստույգ տեղեկություններ հայտնեք տուժածի եւ պատահարի վերաբերյալ:
Ահազանգելու որոշումը կարող եք ընդունել ցանկացած պահի: Հնարավորության դեպքում խնդրեք ներկաներից որեւէ մեկին ահազանգել: Մի՜ թողեք տուժածին մենակ, մնացեք նրա կողքին եւ հսկեք նրա վիճակը: Ինքներդ գնացեք ահազանգելու միայն ծայրահեղ դեպքում, երբ ձեզանից բացի ոչ ոք չի կարող դա անել: Այդ դեպքում արագ գտեք մոտակա հեռախոսը, ահազանգեք եւ շտապ վերադարձեք տուժածի մոտ: Վերադառնալուն պես վերստուգեք նրա վիճակը եւ հարկ եղած դեպքում ցուցաբերեք անհրաժեշտ օգնություն:
Ահազանգելու ժամանակ սովորաբար հերթապահն ինքն է հարցեր տալիս: Պետք է նախապես իմանալ այն կարեւոր տեղեկությունները, որոնք պետք է հաղորդել շտապօգնության հերթապահին:Յ

Այդ տեղեկություններն են.

Рекламаblob:https://elenasatryan.edublogs.org/f1bb1634-4b82-4cc2-b677-79c7faffc29aПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

— Դեպքի վայրի հասցեն (շենքի համարը, հարկը եւ բնակարանը) կամ, եթե դեպքը տեղի է ունեցել փողոցում, ապա մոտակա խաչվող փողոցները կամ նշանավոր եւ աչքի ընկնող շինությունները:
— Հեռախոսի համարը, որից հաղորդվում է ահազանգը:
— Ինչ է պատահել:
— Զանգահարողի անունը, ազգանունը:
— Տուժածների քանակը:
— Տուժածների վիճակը:
— Ցուցաբերված առաջին օգնությունը:

Մի՜ անջատեք հեռախոսն առանց հերթապահին զգուշացնելու: Հնարավոր է, որ շտապ օգնության հերթապահը թելադրի տուժածին օգնություն ցուցաբերելու ձեր հետագա քայլերը` մինչեւ մասնագիտական օգնության խմբի ժամանումը:
Եթե որեւէ մեկին խնդրում եք ահազանգել, ապա խնդրեք, որ ահազանգելուց հետո վերադառնա եւ ձեզ տեղյակ պահի շտապօգնության հերթապահի հետ ունեցած խոսակցության մասին:
Եթե մենակ եք եւ չեք կարող հեռանալ տուժածի մոտից, ապա բարձրաձայն օգնություն կանչեք:
Երբեմն դժվար է կողմնորոշվել` կարիք կա, արդյոք, ահազանգելու շտապօգնություն, թե` ոչ: Օրինակ` երբ տուժածն անհարմար է զգում ստեղծված իրավիճակում եւ ինքն է խնդրում չահազանգել: Մեկ այլ դեպքում դժվար է կողմնորոշվել` արդյոք տուժածի վիճակն այնքան ծանր է, որ անհրաժեշտ է մասնագիտական օգնություն: Հետագա գլուխներում դուք կծանոթանաք, թե որ դեպքերում է պետք ահազանգել շտապօգնություն:
Կան հատուկ իրավիճակներ, երբ անհրաժեշտ է զանգահարել հատուկ վթարային ծառայություններ. դրանք են

— հրշեջ-փրկարար ծառայություն 1-01, 1-12
— ոստիկանություն 1-02.
— շտապօգնություն 1-03.
— գազի վթարային ծառայություն 1-04

Նախօրոք իմացեք նաեւ ձեր տարածաշրջանում գտնվող փրկարար ծառայությունների հեռախոսահամարները: Գրառեք բոլոր թվարկված մասնագիտական ծառայությունների համարները եւ պահեք որեւէ երեւացող տեղում, օրինակ` հեռախոսի կողքին: Եթե տանը կան երեխաներ, ապա ցանկալի է սովորեցնել նրանց, թե տարբեր իրավիճակներում ուր եւ ինչպես է պետք ահազանգել:

Город Москва является столицей России, имеет статус города федерального подчинения и федерального значения. В настоящее время в Москве проживает более десяти с половиной миллионов человек. Москва является крупнейшим центром российской экономики: здесь расположены штаб-квартиры большинства крупных компаний – как российских, так и транснациональных; более половины центральных офисов российских банков. черте города и в Московской области расположен ряд крупных аэропортов: Внуково, Домодедово, Остафьево, Чкаловский, Быково, Шереметьево. Москва является научным и образовательным центром, сюда едут абитуриенты со всей России, чтобы поступить в один из ста двадцати четырёх московских вузов. Самыми известными достопримечательностями Москвы являются: Кремль, Красная площадь, Собор Василия Блаженного, Останкинская телебашня, Мавзолей, памятник Минину и Пожарскому, Третьяковская галерея. На территории Московского Кремля располагается резиденция Президента Российской Федерации. Также здесь располагаются все органы власти России, относящиеся к исполнительной, законодательной и судебной ветвям. Исключением является лишь Конституционный Суд Российской Федерации.

Гехаркуникская область — крупнейшая область Армении. Административный центр и самый большой город — Гавар. Однако большая часть территории области покрыта озером Севан.граничащая на севере с Тавушской, на западе Котайкской, на юго-западе Араратской, на юге Вайоцдзорскойобластями, на востоке с Азербайджаном. Название Гегаркуник происходит от имени Гегама, царя Айказуни 5-го поколения и одного из потомков легендарного патриарха и основателя армянского народа Айка.У Армении нет доступа к морю, и для многих это может быть минусом, но у нас есть свое голубое жемчужное озеро Севан, который является главной достопримечательностью не только Гехаркуникской области, но и всей Армении.Озеро Севан называют «водной жемчужиной» Армении. Севан – крупнейшее высокогорное пресноводное озеро на территории стран СНГ. Длина природного водоем составляет 75 км, а максимальная глубина – около100 метров. Отдых на Севане – отличная возможность совместить приятное времяпровождения на пляже с осмотром местных достопримечательностей. На берегу озера находятся такие историко-культурные памятники, как монастыри Севанаванк и Айриванк. Здесь же можно увидеть уникальное кладбище хачкаров Норатус. Комфортные условия по невысоким ценам вы сможете найти в местных отелях и небольших гостиницах, располагающихся вдоль береговой линии. Приехав на Севан обязательно попробуйте местную форель, приготовленную на углях, это вкуснейшее блюдо определенно того стоитm

Երկարաժամկետ, շուրջտարյա, համագործակցային բնապահպանական նախագիծ

Թեմա՝ բնագիտական-հետազոտական աշխատանք

Պատասխանատուներ՝ Քոլեջի դասավանդողներ`Մարիամ Քալանթարյան, Արփի Թովմասյան, Նելլի Գեղամյան, Ջուլյա Գալստյան ։ 

Մասնակիցներ՝ տուրիզմի բաժնի սովորողներ, առաջին կուրսի սովորողներ

Նպատակը՝

Սևանը Հայաստանի ամենամեծ հպարտություններից ու խնդիրներից մեկն է։ Նախագիծը նպատակ ունի ուսումնասիրել Սևանում և, ընդհանրապես, Հայաստանում առկա էկոլոգիական խնդիրները, ուսումնասիրել նմանատիպ խնդիրների լուծման միջազգային փորձը և ներկայացնել այդ խնդիրների լուծմանն ուղղված նախագծերի առաջարկներ։  Հանրայնացնել Սևանալճի հիմնախդիրը 15-18 տարեկան երիտասարդության մեջ։ Մտահոգվել և բարձրաձայներ խնդիրը այլ կրթական հաստատություններում։ Կատարել ուսումնական հետազոտական աշխատանքներ, գործնական միջոցառումներ և ինչու ոչ նպաստել հիմնախնդրի լուծումների իրագործմանը։ Նախագծի ընթացքում կատարած հետազոտությունների հիման վրա կկազմվի նաև եռալեզու տեղեկատվական բուկլետ, համացանցում կիականացվի Սևանի խնդիրների մասին խոսող տեղեկատվական արշավ, կնկարահանվի Սևանի հիմնախնդիրները ներկայացնող եռալեզու տեսաֆիլմ։

Նախագիծը համագործակցային է։ Նելլի Գեղամյանը սովորողների հետ միասին կուսումնասիրեն Սևանի էկոլոգիական խնդիրները, Գայանե Սարգսյանի հետ միասին կուսումնասիրրենք Սևանի աշխարհագրությունը, Հեղինե Խալաթյանի հետ կուսումնասիրենք Սևանի ու մոտակա բնակավայրերի ծեսերն ու ավանդույթները։

Նախագծի իրագործման ուղղությունները և ընթացքը՝

Ուղղությունները՝

• Էկոլոգիական բնապահպանական։ Ջրի որակի ստուգումներ տարբեր ափերից։ Ախտոտվածության ուսումնաիրություն ըստ տեղանքների․ պատճառներ, ախտոտվաածության հիմնական աղբյուրներ։ Վաղաշենի ճամբարի գործունեությունը։
• Սևանալճի բուսական և կենսական աշխարհը․ ոչնչացման եզրին կանգնած կենդանական աշխարհի տեսակներ։ Թռչուններ։ Ձկներ։

• Սևանալճի ուրվագծի փոփոխություններ, ջրի մակարդակի փոփոխություններ։ ՀԷԿ էր, ՋԷԿ էր
• Սևանալճի հիմնախնդիր թեմայի ուսումնասիրություն հոդվածների և վավերագրական նյութերի միջոցով
• Ֆիլմեր թարգմանություն հայերենից անգլերեն։ Հոդվածներ։ Ինչ միջազգային արձագանքներ ունի հիմնախնդիրը
• Կլոր սեղաններ
• Ճանապարհորդություններ։

Ընթացքը՝

Նախապատրաստական աշխատանքներ՝

Փուլ 1՝ Հետազոտական

Կուսումնասիրենք Սևանում առկա բնապահպանական խնդիրներն ու նմանատիպ խնդիրների լուծման միջազգային փորձը։ Ուսումնասիրել նաև Սևանի կենսաբազմազանությունը և էկոլոգիական խնդիների ազդեցությունը կենսաբազմազանության վրա։

Փուլ 2՝ Թարգմանական

Ուսումնասիրված նյութերը թարգմանել օտար լեզուներով։ Նյութերը հավաքելուց հետո սկսել տեղեկատվական արշավ համացանցում, ինչպես նաև կազմել բուկլետ։

Փուլ 3՝ Ճամփորդություններ

Նպատակային խմբերով իրականացնել ճամփորդություններ Սևանում և տեղում ավելի մանրամասն ուսումնասիրություններ կատարել։

Փուլ ՝Տեսաֆիլմի պատրաստում

Նկարել տեսաֆիլմ՝ Սևանի հիմնախնդրի մասին պատմող։

Փուլ 4՝ Նախագծերի ներկայացում

Սովորողները կկազմեն և կներկայացնեն հիմնախնդրի լուծմանն ուղղված նախագծեր։

Վերջնարդյունքը՝

• Ուսումնական փաթեթի ստեղծում
• Ճանաչողական ճամփորդություններ
• Կլոր սեղան-քննարրկումներ
• Տեսաֆիլմ
• Սովորողների խմբերի նախագծեր

Озеро Севан называют «водной жемчужиной» Армении. Севан – крупнейшее высокогорное пресноводное озеро на территории стран СНГ. Длина природного водоем составляет 75 км, а максимальная глубина – около100 метров. Отдых на Севане – отличная возможность совместить приятное времяпровождения на пляже с осмотром местных достопримечательностей. На берегу озера находятся такие историко-культурные памятники, как монастыри Севанаванк и Айриванк. Здесь же можно увидеть уникальное кладбище хачкаров Норатус. Комфортные условия по невысоким ценам вы сможете найти в местных отелях и небольших гостиницах, располагающихся вдоль береговой линии. Приехав на Севан обязательно попробуйте местную форель, приготовленную на углях, это вкуснейшее блюдо определенно того стоит

Նյութ՝ Լանդշաֆտագիտություն 

Թեմա 1

1. Կարդալ նյութի 2-3 էջի Դասախոսություն 1-ը: Պատասխանել հետևյալ հարցերին՝

Ինչ է ուսումնասիրում լանդշաֆտագիտությունը:

Ուսումնասիրում է լանդշաֆտների առաջացման, կառուցվածքի ու դինամիկայի հարցերը, նրանց զարգացման օրենքները և մարդկային հասարակության տնտեսության գործունեության հետևանքով վերափոխումը։

Որոնք են լանդշաֆտագիտության խնդիրները:

Լանդշաֆյան խնդիրներից է՝ լանդշաֆտների բաղադրիչ մասերի՝ երկրահամակարգերի ցածր մակարդակի (տեղանքի լանդշաֆտային բնասահմանի, բնավայրի, ֆացիաների) ու դրանց փոխադարձ տեղադրության, փոխներգործության, տարածական կառուցվածքային տիպերի ու ժամանակի ընթացքում դրանց վերափոխման (լանդշաֆտի մորֆոլոգիա) ուսումնասիրությունը։

Ինչ է լանդշաֆտը;

Լանդշաֆտ, աշխարհագրական համեմատաբար միասեռ տարածք, որտեղ բնական միջավայրի հիմնական բաղադրիչները՝ ռելիեֆը, կլիման, ջրերը, հողերը, բուսական ու կենդանական աշխարհները, գտնվում են բարդ օրինաչափ փոխազդեցության մեջ, փոխպայմանավորված են և կազմում են մեկ միասնական երկրահամակարգ։

В тибетский дом, где человек находился при смерти, пришёл лама и тут же прогнал прочь всех плачущих. Потом, обращаясь к умирающему, попросил его не сопротивляться, отрешиться от того, что он оставляет в этом мире, от людей, к которым он был привязан:

— Все связи вот-вот оборвутся, всё станет «пустым, как безоблачное небо». Зачем же противиться этому? Пусть всё идёт своим чередом, о, благородный рождённый, — сказал ему лама. — Главный свет движется тебе навстречу, слейся же с ним. Иди своей дорогой, о, благородный рождённый, и не противься тому, что должно случиться. Տիբեթյան տանը, որտեղ մարդը գտնվում էր մահվան շեմին, եկավ լաման եւ մի կողմ քշեց բոլոր արտասվողներին։ Այնուհետեւ դիմելով մահամերձին, խնդրեց նրան չդիմադրել, հրաժարվել այն ամենից, ինչ նա թողնում է այս աշխարհում, այն մարդկանցից, որոնց նա կապված էր:

Բոլոր կապերը մոտ է կոտրել, ամեն ինչ կլինի «դատարկ, ինչպես անամպ երկինք». Ինչուհակառակվել դրան։ Թող ամեն ինչ ընթանա իր հերթով, Օ, ազնիվ ծնված, — ասաց Լաման ։  — Գլխավոր լույսը գնում է քեզ ընդառաջ,ձուլվիր նրան ։  Գնա քո ճանապարհով, Oh, ազնիվծնված, եւ մի ընդդիմացիր նրան, ինչ պետք է տեղի ունենա։

Երաժշտություն (հունարեն՝ μουσική [նկատի է առնվում τέχνη կամ ἐπιστήμη], ենթակա հունարեն՝ μούσα — մուզա բառից), արվեստի տեսակ, որի գեղարվեստական նյութը համակարգված ձայնն է:
Երաժշտությունն առաջացել է Պալեոլիթում:Երաժշտությունը սկզբնավորվել է նախամարդու հուզական խոսքի ելևէջների, աշխատանքային ռիթմերի, ձայնային ազդանշանների, թռչունների երգի ու կենդանիների զանազան կանչերի, հմայանքի հնչյունային տարրերի  հիման վրա: Երաժշտության հիմնական տարրերն ու արտահայտչամիջոցներն են

• լադը (ձայնակարգը, հնչյունների բարձրությունների և նրանց որակապես տարբերակված հարաբերությունների վերացարկված համակարգը),
• ռիթմը (հնչյունների տևողությունների կազմակերպված հաջորդականությունը),
• չափը (ռիթմի կազմակերպման համակարգը),
• տեմպը (ստեղծագործության կատարման արագության աստիճանը),
• ներդաշնակությունը,
• բազմաձայնությունը,
• գործիքավորումը և այլն:

Երաժշտության պատմականորեն առաջացած արտահայտչամիջոցների ողջ համադրումը երաժշտական լեզուն է:Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր երաժշտական լեզուն. օգտագործելով երաժշտական լեզուների որոշակի տարրերն ու ընդհանուր կանոնները, ձևափոխելով դրանք՝ կոմպոզիտորը ստեղծում է իր անհատական լեզուն: Համաշխարհային երաժշտությունը հարուստ է բազմաթիվ տարատեսակներով, որոնք տարբերվում են ոճով, բովանդակությամբ, կատարման միջոցներով, ժանրային խմբերով և այլն: Երաժշտության հնագույն տեսակները (հմայական ծեսի, աշխատանքի, որսորդության) առաջացել են դեռևս նախնադարյան հասարակարգում և միախառնված էին արվեստի այլ տեսակների տարրերին: Կիրառելով հնչյունների տրամաբանական կազմակերպման հնարավորությունը`   աստիճանաբար ձևավորել են պարզագույն լադերն ու ձայնաչափը: Սկզբնավորվել է երաժշտական ֆոլկլորը, որը հետագայում դարձել է պրոֆեսիոնալ արվեստի հիմքը: Երաժշտական երկի գոյությունը պայմանավորված է տարբեր աստիճանների ստեղծագործական 3 փուլով՝ հորինում, կատարում և ընկալում: Հին աշխարհում՝ Եգիպտոսում, Հնդկաստանում, Հունաստանում, Չինաստանում և այլուր, գործել են մասնագետ երաժիշտներ, տաճարներում ու պալատներում հնչել է երգը, նվագել են տավիղ, քնար: Միջնադարում երաժշտական մշակույթը միավորել է ժողովրդական, կիսապրոֆեսիոնալ և պրոֆեսիոնալ երաժշտությունը: Ծաղկել է վիպասանների, գուսանների, թափառաշրջիկ երգիչների, աշուղների ու ակինների արվեստը: Ընդունված է երաժշտությունը բաժանել հոգևորի (եկեղեցական) և աշխարհիկի:XVII դարում և XVIII դարի 1-ին կեսին վերջնականապես գերիշխել է աշխարհիկ երաժշտությունը: Կազմակերպվել են մշտական օպերային թատրոններ, երաժշտական ընկերություններ, ժամանակակից ձևերն են ստացել լարային աղեղնավոր գործիքները, ստեղծվել է առաջին դաշնամուրը, կարևորվել է երաժշտական կրթությունը: Բազմաձայն երաժշտարվեստի բարձրագույն նմուշներ են ստեղծել Յոհան Սեբաստիան Բախը (պասսիոններ, կանտատներ և այլն) և Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելը (օրատորիաներ և այլն): Դրանց զուգահեռ ստեղծվել են օպերան (Ալեսանդրո Սկառլատտի, Ժան Ֆիլիպ Ռամո և ուրիշներ), գործիքային կոնցերտը (Անտոնիո Վիվալդի, Արկանջելո Կորելլի և ուրիշներ), կամերային անսամբլը, երաժշտություն երգեհոնի և կլավեսինի համար: XVII–XIX դարերում սկզբնավորվել են հերոսական երգերը, խմբերգերը, քայլերգերը և այլն: Ձևավորվել է սիմֆոնիզմը, որը նշանավորվել է Բեթհովենի, Հայդնի, Մոցարտի բարձրարվեստ ստեղծագործություններով: Դասական նկարագիր է ձեռք բերել սիմֆոնիկ նվագախումբը: Ազգային կոմպոզիտորական դպրոցներ են հիմնադրվել Ռուսաստանում (Միխայիլ Գլինկա, Պյոտր Չայկովսկի, Մոդեստ Մուսորգսկի), Լեհաստանում (Ֆրիդերիկ Շոպեն և ուրիշներ), Հունգարիայում (Ֆերենց Լիստ), Չեխիայում (Անտոնին Դվորժակ, Բեդրժիխ Սմետանա և ուրիշներ), Նորվեգիայում (Էդվարդ Գրիգ), Ֆինլանդիայում (Յան Սիբելիուս) և այլուր: Հայաստանում երաժշտությունն սկզբնավորվել է մ. թ. ա. XX–XVIII դարերում, իսկ երաժշտական բանահյուսության ծիսաձևերի մասին տեղեկություններ կան մ. թ. ա. XIV դարի խեթական սեպագրերում: Գեղջկական երաժշտական բանահյուսությունն ընդգրկում է երգի բազմաթիվ տարատեսակներ. առանձնանում են պանդուխտի երգերը, անտունիները, հայրենները: Պրոֆեսիոնալ երգեցիկ արվեստի ձևավորումը սերտորեն կապված է հոգևոր երաժշտության ժանրերին: Վաղ միջնադարից տարածվել են շարականները, սաղմոսները, X դարից՝ գանձերը, հոգեվոր և աշխարհիկ տաղերը:VII–XIV դարերում մեղեդիները գրառվել են խազերով: 1813–15 թթ-ին Համբարձում Լիմոնճյանն ստեղծել է հայկական նոր ձայնագրությունը: XVII դարից զարգացել է աշուղական արվեստը (Սայաթ-Նովա և ուրիշներ), իսկ գործիքայինը՝ առավելապես XIX դարում: XIX դարի 2-րդ կեսին և XX դարի սկզբին հայ կոմպոզիտորների երկերով նշանավորվել է ազգային կոմպոզիտորական դպրոցի ծնունդը (Տիգրան Չուխաճյան, Քրիստափոր Կարա-Մուրզա, Մակար Եկմալյան, Կոմիտաս, Ալեքսանդր Սպենդիարյան, Նիկողայոս Տիգրանյան, Արմեն Տիգրանյան, Ռոմանոս Մելիքյան և ուրիշներ): Ազգային կոմպոզիտորական դպրոցի առաջընթացին նպաստել են նաև սփյուռքահայ կոմպոզիտորներ Ալան Հովհաննեսը, Համբարձում Պերպերյանը, Նիկոլ Գալանդերյանը, Բարսեղ Կանաչյանը և ուրիշներ: Տարբեր տարիների նշանավոր օպերային երկեր են ստեղծել Տ. Չուխաճյանը, Ա. Սպենդիարյանը, Ա. Տիգրանյանը, Ալեքսանդր Հարությունյանը,  Ավետ Տերտերյանը, բալետներ՝ Արամ Խաչատրյանը, Գրիգոր Եղիազարյանը, Սերգեյ Բալասանյանը, Էդգար Հովհաննիսյանը, Տիգրան Մանսուրյանը և ուրիշներ:  Սիմֆոնիկ և կոնցերտային ժանրերի զարգացումը հիմնականում պայմանավորված է Ա. Խաչատրյանի, Անուշավան Տեր-Ղևոնդյանի, Հարո Ստեփանյանի, Գ. Եղիազարյանի, Առնո Բաբաջանյանի,  Ա. Հարությունյանի, Ղազարոս Սարյանի, Էդվարդ Միրզոյանի, Է. Հովհաննիսյանի, Ա. Տերտերյանի, Ջիվան Տեր-Թադևոսյանի, Ալեքսանդր Աճեմյանի ստեղծագործություններով: Կամերային երաժշտության բնագավառում մեծ ավանդ ունեն Ա. Հարությունյանը, Ա. Բաբաջանյանը, Է. Միրզոյանը, Ադամ Խուդոյանը, Գագիկ Հովունցը, Տ. Մանսուրյանը, Երվանդ Երկանյանը, Մարտուն Իսրայելյանը, Աշոտ Զոհրաբյանը, Էդուարդ Հայրապետյանը, Լևոն Չաուշյանը և ուրիշներ:Հայկական ժողովրդական երաժշտությունը հիմնարար դեր ունի ազգային մասնագիտացված (կոմպոզիտորական) երաժշտարվեստի ստեղծման և զարգացման մեջ:Զարգացման որոշակի աստիճանի է հասել նաև ջազային ու էստրադային երաժշտությունը (Արտեմի Այվազյան, Կոստանդին Օրբելյան, Ա. Բաբաջանյան, Ռոբերտ Ամիրխանյան և ուրիշներ):Երաժշտագիտական ուսումնասիրություններ են գրել Կոմիտասը, Քրիստափոր Քուշնարյանը, Ալեքսանդր Շահվերդյանը, Ռոբերտ Աթայանը, Նիկողոս Թահմիզյանը, Գևորգ Գյոդակյանը և ուրիշներ:

Հետաքրքիր փաստեր

♦ Բազմաթիվ փաստեր վկայում են այն մասին, որ երաժշտությունը կարող է մարդուն ավելի խելացի դարձնել: Դասական երաժշտությունը կարող է բարձրացնել IQ-ն (ավելի խելացի մարդիկ հիմնականում դասական երաժշտություն են նախընտրում):

♦ Երաժշտությունը կարող է բառացիորեն ազդել այն բանի վրա, թե ինչպիսին ես տեսնում աշխարհը, իսկ երգի բառերը կարող են ազդել քո վարքի վրա: Օրինակ` լիբերալներն ավելի բազմաժանր երաժշտություն են նախընտրում, քան պահպանողականները:

♦ Սրտի աշխատանքը փոխվում ու նմանակում է երաժշտության տեմպին:

♦ Ծաղիկներն ավելի արագ են աճում երաժշտության ներքո:

♦ Երաժշտությունը կախվածություն է առաջացնում, ինչպես թմրանյութերը:

♦ Որոշ վայրերում Պարկինսոնի հիվանդության ու սրտի կաթվածի համար բժիշկները երաժշտություն են նշանակում հիվանդներին:

♦ Երաժշտական գործիք նվագելը 5 բալով կարող է բարձրացնել IQ-ն

Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի համանուն գյուղում է գտնվում Սանահինի միջնադարյան վանական համալիրը: Հնում մտնում էր Մեծ Հայքի Գուգարք աշխարհի (նահանգի) Տաշիր գավառի մեջ: 1996 թվականին ՄԱԿԳՄԿ-ի կողմից Հաղպատի վանքի հետ միասին ճանաչվել է համաշխարհային մշակութային ժառանգության մաս:

Սանահինի վանքը հիմնել է Հայոց թագավոր Աշոտ Գ Ողորմածը 966թ.-ին։ Սանահինը դարձել է Կյուրիկյանների վարչական կենտրոնը և տոհմական դամբարանը (մինչև XIIդ. կեսը), ինչպես նաև Կյուրիկյան թագավորության եկեղեցական թեմի առաջնորդ-եպիսկոպոսի աթոռանիստը (մինչև XIդ. կեսը)։ X-XIդդ. եղել է մշակութային կենտրոն, ունեցել բարձրագույն տիպի դպրոց, դրան կից հարուստ գրադարան:XIIդ. վերջին Տաշիր գավառի կազմում Սանահինը դարձել է Զաքարյանների սեփականությունը և տոհմական հանգստարանը։ Սանահինը կրկին վերածվել է գիտամշակութային կենտրոնի, նվիրատվությունների հաշվին ձեռք բերել ընդարձակ կալվածքներ։ Սանահինի համալիրի կազմում են Ս.Աստվածածին և Ամենափրկիչ եկեղեցիները, 3 գավիթ, գրատունը, զանգակատունը, ակադեմիան, Ս.Գրիգոր փոքրաչափ եկեղեցին`   մատուռը։ Համալիրի հնագույն եկեղեցին`   Ս.Աստվածածինը, կառուցվել է 928-944թթ.-ին։ Գմբեթավոր դահլիճ տիպի վաղագույն օրինակներից է։ Ներսում պահպանվել են որմնանկարների հետքեր։ Ս.Աստվածածին եկեղեցուց հարավ Ամենափրկիչ եկեղեցին է վանքի գլխավոր տաճարը, որը 957-966թթ.-ին կառուցել է Աշոտ Գ Ողորմածի կինը`   Խոսրովանույշը։ Հայ միջնադարյան քանդակագործության արժեքավոր օրինակ է հանդիսանում արևելյան ճակտոնապատի վերին մասի կտիտորական կոմպոզիցիան, ուր դեմառդեմ կանգնած Գուրգեն (Կյուրիկե) և նրա եղբայր`   Անիի Սմբատ Տիեզերական թագավորները պահում են տաճարի մանրակերտը։ Հայկական միջնադարյան աշխարհիկ շինությունների եզակի նմուշ է վանքի ակադեմիան`   Մագիստրոսի ճեմարանը։ Կառուցվել է Xդ. վերջին XIդ. սկզբին, Ս.Աստվածածին և Ամենափրկիչ եկեղեցիների միջև ընկած տարածքում։ Հորինվածքային տարբեր լուծումներ ունեն Սանահինի վանքի գավիթները։ Առավել պարզ է գրատան գավիթը, որը կառուցվել է XIIդ. վերջին — XIIIդ. սկզբին, գրատան հարավային պատին կից։ Ամենափրկիչ եկեղեցու գավիթը (ներքին գավիթ) կառուցվել է 1181թ.-ին (ճարտարապետ Ժամհայր)։ Այն չորս կենտրոնական, սյուներով գավիթների տիպի առավել վաղ օրինակներից է։ Հայկական գավիթների եզակի օրինակ է Ս.Աստվածածին եկեղեցու գավիթը (Մեծ գավիթ, Դրսի գավիթ), որը կառուցել է իշխան Վաչե Վաչուտյանը 1211թ.-ին: Սանահինում պահպանվել են ավելի քան 50 խաչքար`   վանքի տարածքում, գերեզմանոցում, նախկին գյուղամիջում։ Հատկապես արժեքավոր են Գրիգոր Տուտեորդու (Ս.Հարություն եկեղեցու հյուսիսային պատի տակ, 1184թ., գործ`   Մխիթար Կազմիչի) և Սարգսի (Ս.Աստվածածին եկեղեցու գավթի արևմտյան պատի տակ, 1215թ.) խաչքարերը, որոնք միջնադարյան Հայաստանի քանդակային արվեստի լավագույն նմուշներից են։ Սանահինի արևելյան կողմում կանգուն են. Ս.Կարապետ եկեղեցին (Xդ. վերջ — XIդ. սկիզբ), արևմուտքում`   բարձրադիր տեղում`   Սարգսի մատուռը (XIIդ. վերջ — XIIIդ. սկիզբ)։

ՏԱԹԵՒԻ ՎԱՆՔ

Տաթևի վանքը, որը գտնվում է Հայաստանի հարավում՝ Սյունիքի մարզում, անվանում են << Հայկական ճարտարապետության մարգարիտ>>: Ճարտարապետական այս սրբազան հուշարձանը կառուցվել է միջնադարում Որոտան գետի աջ ափին նույնանուն Տաթև գյուղից ոչ հեռու:

Այսօր վանքը Երևանից հեռու է 315 կմ, իսկ Գորիս քաղաքից՝ 30 կմ:Կառուցվելով IX-XIII դդ., այն նվիրված է եղել Ս.Եվստաթեոսին: Այս սուրբը Թադևոս առաքյաի աշակերտն է եղել և նահատակվել է հանուն քրիստոնեական հավատքի:

Սկզբում վանական համալիրն իրենից ներկայացնում էր ընդամենը մեկ եկեղեցի, որը կառուցվել էր IХ դարում: Այդ ժամանակ այնտեղ ընդամենը մի քանի վանական էր ապրում: XIII դարում Տաթևը դարձավ Սյունիքի եպիսկոպոսների նստավայրը: XIII դարի վերջից XV դարի կեսերը այստեղ նաև գործել է Տաթևի համալսարանը, որը միջնադարյան գիտության և փիլիսոփայության զարգացման կենտրոններից էր: Տարբեր ժամանակներում այն գլխավորել են Հ. Որոտնեցին և Գ. Տաթևացին, ինչպես նաև այդ ժամանակաշրջանի այլ նշանավոր գործիչներ:

Վանական համալիրի գլխավոր կառույցը Սբ. Պողոս-Պետրոսի եկեղեցին է, որը կառուցվել է Հովհաննես եպիսկոպոսի կողմից 895-906 թթ. հին եկեղեցու տեղում: Պողոս և Պետրոս առաքյալների մասունքները հանել էին վերջինիս պատերի միջից և տեղադրել նոր եկեղեցու պատերի մեջ:

Վանքի գլխավոր տեսարժան վայրը Գավազան ճոճվող սյունաշարն է: 8 մ բարձրությամբ քարե սյունը զարդարված է խաչքարով և կարող է ինքնուրույն թեքվել և վերադառնալ նախնական դրության:
Տեղի ճարտարապետական եզակի հուշարձաններից է 1087 թ. կառուցված Սբ. Աստվածածին եկեղեցին:

Սրբազան կառույցները շրջապատում են ծառայողական և բնակելի շինությունները, զանգակատունը, կամարակապ սեղանատունը և խոհանոցը, պահեստային տարածքները, որոնք կառուցվել են XVII-XVIII դարերում: